Przejdź do głównej zawartości

Zaimki

Automatyczne tłumaczenie
Ten artykuł został przetłumaczony automatycznie i może zawierać błędy. Zapewnienie tłumaczenia w ponad dziesięciu językach to trudne zadanie i czekamy na Twoją pomoc. Skontaktuj się z nami na Discord, ​​jeśli chcesz pomóc nam poprawić jakość naszych tłumaczeń. Alternatywnie możesz zasugerować poprawki bezpośrednio przez GitHub.

Zaimki osobowe i zwrotne​

Zaimki osobowe mają sześć przypadków - tak samo jak rzeczowniki, ale bez wołacza. Zaimek zwrotny sebe jest odmieniany jak ty, tebe, ..., z tą różnicą, że nie ma mianownika.

Formy między nawiasami są formami łechtaczkowymi, tj. są słabsze i zawsze nieakcentowane. Se występuje w czasownikach zwrotnych: Ja myju se „Myję się”. Jeśli trzeba to podkreślić, stosuje się dłuższą formę: Ja myju jedino sebe „Myję tylko siebie”. Po przyimku lepiej stosować dłuższe formy: k mně, za tebe.

Pierwsza osobaDruga osoba Trzecia osoba
m.n.ż.
m. ja ty on ono ona
b. mene (me) tebe (te) jego (go) ju
d. mene tebe jego jej
c. mně (mi) tobě (ti) jemu (mu) jej
n. mnoju toboju jim jeju
msc. mně tobě jim jej

Uwagi:

  1. Po przyimku wszystkie zaimki trzeciej osoby poprzedzone są n-: jego > do njego; jim > pri njim itd. (z tego powodu formy miejscownika jim, jej i jih nigdy nie występują, ponieważ miejscownik jest zawsze poprzedzony przyimkiem)
  2. Jeśli jesteś ciekawy, jak te formy mają się do języków słowiańskich, możesz zobaczyć ich porównanie tutaj.

Kilka uwag dotyczących użytkowania:

  • Ponieważ nie wszystkie końcówki czasowników są równie oczywiste dla wszystkich użytkowników języków słowiańskich, pro-drop (tj. pomijanie zaimków osobowych, gdy są podmiotem zdania) nie jest zalecane. Lepiej powiedzieć „ja čitaju” zamiast po prostu „čitaju”, choć to drugie zdecydowanie nie jest błędne.
  • Przyimki mogą rządzić każdym przypadkiem poza mianownikiem, w zależności od ich użycia w językach słowiańskich.
  • Zaimek on odnosi się do każdego rzeczownika rodzaju męskiego, a nie tylko do istot męskich. W ten sam sposób zaimek ona odnosi się do każdego rzeczownika rodzaju żeńskiego, a nie tylko do istot żeńskich.
  • Jak wszystkie naturalne języki słowiańskie, międzysłowiański ma rozróżnienie T-V, tzn. vy jest uniwersalnym zaimkiem drugiej osoby dla obu liczb, podczas gdy drugiej osoby liczby pojedynczej ty używa się tylko do zwracania się do przyjaciół, krewnych i dzieci.
  • Zaimek zwrotny może być również użyty jako zaimek odwrotny: „Oni bijut se” może oznaczać „Oni biją się”, ale miałby raczej znaczenie: „Oni biją się nawzajem”. Aby dokładniej określić znaczenie „nawzajem”, możesz dodać formułę jedin drugogo: „Oni bijut se jedin drugogo”.

Zaimki dzierżawcze​

Zaimki dzierżawcze są odmieniane jak przymiotniki, z wyjątkiem zera kończącego się w rodzaju męskim liczby pojedynczej. Formularze to:

  • moj, moja, moje „mój”
  • tvoj, tvoja, tvoje „twój, twój”
  • naš, naša, naše „nasz”
  • vaš, vaša, vaše „twój”
  • svoj, svoja, svoje „własny” (refleksyjny)

W trzeciej osobie najczęściej stosuje się dopełniacz odpowiedniego zaimka osobowego: jego, jej, jih. Formy te nie są odmieniane. Alternatywnie można również użyć następujących form, które są odrzucane jak przymiotniki:

  • jegov, jegova, jegovo „jego”
  • jejin, jejina, jejino „jej”
  • jihny, jihna, jihno „ich”

Ilekroć podmiotem zdania jest także posiadacz, stosuje się zwrot svoj, niezależnie od tego, czy podmiot ten jest w trzeciej osobie, czy nie: Ja myju svoje avto „Myję samochód”. Zwróć uwagę na różnicę w znaczeniu, gdy zaimek zwrotny odnosi się do podmiotu w trzeciej osobie:

Pjotr dal Ivanu svoju knigu „Pjotr dał Ivanowi swoją [= książkę Pjotra]” Pjotr dal Ivanu jegovu knigu „Pjotr dał Ivanowi swoją [=Ivan's] książkę”.

Istnieją również zaimki dzierżawcze pytające, określone i nieokreślone: čij „czyj”, ničij „nikt”, něčij „ktoś” itp. Odmieniają się jak moj. Aby uzyskać więcej formularzy, zobacz sekcję o korelacjach.

Podobnie jak przymiotniki, zaimki dzierżawcze odpowiadają rzeczownikowi, który modyfikują pod względem rodzaju, liczby i przypadku. Z wyjątkiem mianownika rodzaju męskiego i biernika liczby pojedynczej, ich deklinacja jest identyczna jak przymiotników (moj, tvoj, naš, vaš, svoj i čij jak svěži; jegov, jejin i jihny jak dobry):

m.
(żywotny)		m.
(nieżywotny)		n.ż.
m. moj moje moja
b. mojego moj moju
d. mojego mojej
c. mojemu mojej
n. mojim mojeju
msc. mojem mojej

Zaimki wskazujące​

Podstawowym zaimkiem wskazującym jest toj „to, tamto” i należy go używać zawsze wtedy, gdy nie ma potrzeby wyraźnego rozróżnienia między this one over here i that one over there.

Jeśli chcemy być bardziej precyzyjni, najprostszym rozwiązaniem jest użycie tutoj dla „tego” i tamtoj dla „tamtego”. Odrzuca się je w następujący sposób:

m.
(żywotny)		m.
(nieżywotny)		n.ż.
m. toj to ta
b. togo toj tu
d. togo toj
c. tomu toj
n. tym toju
msc. tom toj

Uwagi:

  1. Mniej proste, ale historycznie dokładniejsze, jest następujące trójstopniowe rozróżnienie: sej (f. sa, n. se) za „to”, toj za „tamto” i onoj dla „tam”. Należy jednak pamiętać, że sej praktycznie zniknął z większości współczesnych języków, z wyjątkiem kilku skamieniałych pozostałości. Dlatego nie zawsze może być jasne.
  2. Innym zaimkiem wskazującym jest ov, co oznacza to samo co sej. Jednak jego znaczenie jest bardzo różne we współczesnych językach.
  3. Tutoj, tamtoj, ov i onoj są odrzucane jak toj.
  4. Zamiast liczby mnogiej tyh, tym i tymi można czasem spotkać těh, těm i těmi.

Zaimki względne​

Najczęściej używanym zaimkiem względnym jest ktory. Jest odmieniany jak zwykły przymiotnik. Alternatywnie można również użyć południowosłowiańskiego koj (odmienianego jak moj). Ich znaczenie jest identyczne i można ich używać zamiennie.

Trzecią opcją jest bardziej archaiczny iže – używany w mianowniku dla wszystkich rodzajów, zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej; w innych przypadkach jest odmieniany jak forma zaimka osobowego on/ona/ono z sufiksem -že: m.d. poj. jegože, m.c. poj. jemuže itd.

Zaimki pytające​

Zaimki pytające to kto „kto” i čto (lub što) „co”. Są one odmieniane w następujący sposób:

kto?co?
m. kto čto
b. kogo
d. čego
c. komu čemu
n. kym čim
msc. kom čem

Określniki pytające to koj (odmieniane jak moj) „który” (zamiast tego można również użyć ktory), zaimek dzierżawczy čij „czyj” (patrz wyżej) i przymiotnik kaky „ jakiego rodzaju".

Zaimki nieokreślone​

Jest to duża grupa zaimków i określników, z których większość pochodzi regularnie od zaimków pytających. Istnieje kilka kategorii:

Odnosząc się do wszystkich pozycji (uniwersalnych) (vs-): vsi lub vsekto „wszyscy, wszyscy”, vse lub vsečto „wszystko”; ves (f. vsa, rz. vse „cały, cały; wszystko”); cěly „cały, cały”; vsaky „każdy, każdy”; vsekaky „każdego rodzaju, wszelkiego rodzaju”; vsečij „wszystkich”.

Odnoszące się do żadnych pozycji (negatywne) (ni-): nikto „nikt, nikt”, ničto „nic”, nikoj, nijedin i nikaky „ani jeden, żaden”, ničij „nikt ”.

Odnosząc się do pojedynczego nieokreślonego elementu (ně-): někto „ktoś, ktoś”, něčto „coś”, někoj „jakiś”, někaky „jakiś”, něčij „czyjś, czyjś ”.

Odnosząc się do kilku nieokreślonych pozycji (poně–): poněkoj „niektóre, kilka”, poněkaky „kilka rodzajów”.

Odnosząc się do dużej grupy pozycji: mnogy „dużo, dużo, dużo”.

Odnosząc się do dowolnego członka grupy (-koli, -nebud, libo-): ktokoli, libokto, kto-nebud „każdy, ktokolwiek”, čtokoli, libočto, čto-nebud „wszystko”; kojkoli, libokoj, koj-nebud „dowolne”, kakykoli, libokaky, kaky-nebud „dowolne”; čijkoli, libočij, čij-nebud „czyjegoś, czyjegoś”. Dla wskazania obojętności można użyć przysłówka bylo: bylo kto „nieważne kto, byle kto”, bylo čto „nieważne co” itp.

Odnosząc się do innego elementu grupy (in-): inokto „ktoś inny”, inočto „coś innego”, iny „inny”, inočij „kogoś innego”.

Vsekto, nikto, něčto, čtokoli itd. są odmieniane jak kto i čto. Podobnie, nikoj, něčij itd. są odmieniane jak koj i čij (a zatem jak moj). Ves jest odmieniane w następujący sposób:

m.
(żywotny)		m.
(nieżywotny)		n.ż.
m. ves vse vsa
b. vsego ves vsu
d. vsego vsej
c. vsemu vsej
n. vsim vseju
msc. vsem vsej

Przysłówki zaimkowe​

Jednym z najlepszych wynalazków Zamenhofa była jego tabela korelatów, grupa powiązanych ze sobą zaimków, przymiotników i przysłówków. Tam słowa zostały zachowane tak regularnie, jak to możliwe, ale nie kosztem rozpoznawalności dla osób posługujących się językami słowiańskimi. Pominięto kilka praktycznie niemożliwych słów, a kilka innych regularnych form zastąpiono formami powszechnymi w językach naturalnych. Formy nieregularne (tj. nie wyglądające tak, jak powinny zgodnie z tabelą) są zaznaczone kursywą.

pytanie
k-		tutaj
s-		tam
t-		daleko
on-		niektóre
něk-		kilka
poněk-		jakikolwiek
k-nebud, k-koli		żaden
nik-		każdy
vs-		inny
in-
który? koj sej,
tutoj		toj,
tamtoj		 onoj někoj poněkoj koj-nebud kojkoli nikoj, nijedinvsakyiny
kto? kto někto — kto-nebud ktokoli nikto vsekto, vsi inokto
co? čto se to ono něčto poněčto čto-nebud čtokoli ničto vsečto, vse inočto
ile? koliko seliko toliko onoliko několiko — koliko-nebud kolikokoli —
czyj? čij — něčij — čij-nebud čijkoli ničij vsečij inočij
jaki rodzaj? kaky saky taky onaky někaky poněkaky kaky-nebud kakykoli nikaky vsaky inaky
jak? kako sako tako onako někako poněkako kako-nebud kakokoli nikako vsako inako
gdzie? kde sde, tutude, tam onde někde poněkde kde-nebud kdekoli nikde vesde inde
dokąd? kamo samo tamo onamo někamo — kamo-nebud kamokoli nikamo vsamo inamo
kiedy? kogda segda, sejčas togda onogda někogda poněkogda kogda-nebud kogdakoli nikogda vsegda inogda
dokąd? kudy sudy tudy onudy někudy — kudy-nebud kudykoli nikudy vsudy inudy
skąd? odkudy odsudy odtudy odonudy odněkudy — odkudy-nebud odkudykoli odnikudy odvsudy odinudy
po co (cel)? čemu — tomu — něčemu — čemu-nebud čemukoli ničemu ——
dlaczego (powód)? začto — zato — zaněčto — začto-nebud začtokoli zaničto ——

Uwagi:

  • We wszystkich przypadkach, gdy pojawia się koj, ktory może być używane zamiennie.
  • We wszystkich przypadkach, gdy pojawia się -gda, -gdy może być używane zamiennie.
Informacje prawne
This article has been republished with the permission of its original author, Jan van Steenbergen.