Wstęp
Co to jest międzysłowiański?
Międzysłowiański to język przeznaczony do komunikacji między Słowianami różnych narodowości, zakorzeniony w wielowiekowej bliskości geograficznej, wspólnej historii i zbliżonym dziedzictwie kulturowym. Opiera się on przede wszystkim na podobieństwie językowym, ponieważ rodzina języków słowiańskich jest zasadniczo jednym dużym zbiorem blisko spokrewnionych dialektów o stosunkowo wysokim stopniu wzajemnej zrozumiałości. Przez wieki Słowianie na różne sposoby starali się wydobyć sedno tego zbioru języków: zwykli ludzie uczyli się rozmawiać z sąsiadami za pomocą prostych, improwizowanych form językowych, podczas gdy językoznawcy i inni próbowali opisać wzorcowy język słowiański, który byłby zrozumiały dla wszystkich Słowian, bardzo często (choć nie zawsze) traktując za punkt startowy język staro-cerkiewno-słowiański.
Innymi słowy, język międzysłowiański jest językiem o trzech cechach:
- jest językiem improwizowanym ad hoc, który spontanicznie ewoluuje podczas używania go przez Słowian
- jest to naukowa ekstrapolacja hipotetycznego języka w samym centrum języków słowiańskich
- jest zmodernizowaną kontynuacją wspólnego przodka języków słowiańskich (prasłowiańskich) lub jego bliskiego krewnego, staro-cerkiewno-słowiańskiego
Chociaż języki słowiańskie mają wystarczająco dużo wspólnych cech gramatycznych, słownictwa i składni, aby umożliwić pewne podstawowe wzajemne zrozumienie, każdy język ma specyficzne cechy, które stoją na drodze do pełnego zrozumienia. Aby usprawnić komunikację między użytkownikami różnych języków słowiańskich, międzysłowiański usuwa te zawiłości i skupia się na słowach i formach wspólnych dla języków słowiańskich. Można się go uczyć i używać jako słowiańskiego esperanto, ale można go również traktować jako zbiór zaleceń dotyczących przekształcania dowolnego języka słowiańskiego w celu ułatwienia komunikacji z innymi Słowianami. Dzięki temu każdą nowo zdobytą wiedzę można od razu zastosować w praktyce; wiedzę, która jest pomocna nie tylko w uczynieniu siebie bardziej zrozumiałym, ale także w lepszym zrozumieniu tekstów napisanych w dowolnym innym języku słowiańskim.
Cel
Zdajemy sobie sprawę, że Słowianie bez problemu są w stanie znaleźć wspólny język bez naszej pomocy – posługując się angielskim, pisząc i/lub mówiąc we własnym języku, czy improwizując własny międzysłowiański język pidżynowy. Jednak wielu Słowian uważa za poniżające komunikowanie się ze sobą po angielsku, a poza tym wielu z nich zna angielski tylko na bardzo podstawowym poziomie lub nie zna go wcale. Teksty napisane w naturalnych językach słowiańskich mogą być trudne do zrozumienia dla innych Słowian, a zwłaszcza dłuższe fragmenty tekstu mogą być ignorowane przez czytelników. Osoby, które posługują się pidżynowym językiem międzysłowiańskim powinny również wiedzieć, że nie będą lepiej rozumiani, używając np. samych bezokoliczników.
Nie jest naszym celem budowanie wspólnoty międzysłowiańskich mówców i nie prosimy nikogo o faktyczne nauczenie się go; oferujemy jedynie sugestie, które pozwolą ludziom stać się zrozumiałymi dla (innych) Słowian używając języka, który jest zasadniczo ich językiem ojczystym. Biorąc pod uwagę charakter rodziny języków słowiańskich, powinno być możliwe mówienie lub pisanie w taki sposób, aby ok. 90% języka było zrozumiałe dla praktycznie każdego użytkownika języka słowiańskiego.
Cele międzysłowiańskiego można wyrazić słowami kluczowymi: komunikacja i edukacja. Można je podsumować następującymi punktami:
- umożliwienie bycia zrozumianym przez użytkowników dowolnego języka słowiańskiego bez uprzedniego uczenia się języka;
- bezproblemowe nauczenie się i/lub używanie języka przez użytkowników dowolnego języka słowiańskiego;
- ułatwienie biernego zrozumienia innych języków słowiańskich;
- łagodne wprowadzenie nie-Słowian w świat języków słowiańskich.
Należy podkreślić, że międzysłowiański nie jest powiązany z żadną religią, ideologią czy ruchem politycznym. Nie ma też na celu zastąpienia jakiegokolwiek żywego języka ani stania się jakimkolwiek uniwersalnym drugim językiem. Mamy jedynie nadzieję, że dostarczymy przydatne narzędzie tym, którzy chcą zaangażować się w dowolną formę dialogu międzysłowiańskiego oraz tym, którzy mają nadzieję na lepsze zrozumienie języków słowiańskich w ogóle.
Język heterogeniczny
Na przestrzeni wieków podjęto liczne próby stworzenia języka parasolowego dla Słowian, noszącego nazwy takie jak „pan-słowiański”, „wspólnosłowiański”, „międzysłowiański”, „nowosłowiański” lub po prostu „słowiański”. Niektóre z nich mają rozbudowaną gramatykę, inne to zwykłe prototypy. Niektóre miały służyć jako język zjednoczonego państwa pansłowiańskiego lub usprawniać komunikację między Słowianami różnych narodowości, a inne powstały jedynie dla zabawy. Niektóre z nich kładą większy nacisk na prostotę od innych. Niektóre opierają się na języku staro-cerkiewno-słowiańskim lub zrekonstruowanym prasłowiańskim, inne czerpią źródło z języków nowożytnych. Wspólną cechą wszystkich tych propozycji jest jednak to, że do pewnego stopnia upraszczają gramatykę, wykorzystują ortografię, która jest bardziej zgodna ze współczesnymi potrzebami i możliwościami, zastępują archaiczne elementy nowoczesnymi materiałami i szukają punktu pośredniego między wieloma, jeśli nie wszystkimi językami słowiańskimi. Oczywiście projekty te nie są identyczne, ale różnice między nimi nie są znaczące do tego stopnia, aby dramatycznie wpływało to na ich zrozumiałość. Język oparty na porównaniu języków nowożytnych będzie różnił się od zmodernizowanego prasłowiańskiego tylko szczegółami; oba te podejścia można łatwo połączyć w jednym słowniku. Ponieważ wszystkie projekty naturalistyczne w dużym stopniu się pokrywają, nie można ich uznać za odrębne języki, a raczej odcienie tego samego języka.
Różnice między nimi wynikają głównie z tego, że ich autorzy dokonują wyborów między kilkoma opcjami, jakie dają języki słowiańskie, a wybory te najczęściej są dokonywane w oparciu o własny język ojczysty. Na przykład autorzy południowosłowiańscy konsekwentnie rozróżniają twarde L i miękkie LJ, podczas gdy autorzy czescy uważają to rozróżnienie za nieistotne i używają tylko L, tak, jak robią to sami Czesi. Jednak różnice w wymowie występują również między różnymi dialektami języków naturalnych. W niektórych częściach Rosji słowo молоко wymawia się mɔlɔ'kɔ, w innych məlɑ'kɔ, ale wszyscy wiedzą, że jest to to samo słowo w tym samym języku. Podobne różnice występują między językami słowiańskimi: rosyjski пять pʲætʲ, polski pięć pʲɛɲt͡ɕ i południowosłowiański pet pɛt to lokalnie zmodyfikowane wersje jednego i tego samego słowa.
Można powiedzieć, że język międzysłowiański jest językiem, który nigdy nie został zadowalająco ustandaryzowany, pomimo wielu prób w tym kierunku. Każdy użytkownik pisze inaczej, kierując się własnymi preferencjami i/lub możliwościami. Niektórzy ściśle trzymają się zasad jednego konkretnego projektu, inni łączą elementy z wielu projektów, jeszcze inni znów kierują się własnymi, niepisanymi zasadami. Istotne jest jednak to, że wszystkie działają w ramach pewnych "granic".
Język międzysłowiański przedstawiony na tych stronach nie jest jedynym możliwym sposobem mówienia i pisania języka międzysłowiańskiego, jednak jego obecna forma jest owocem wieloletniej współpracy, stopniowej konwergencji i ostatecznie połączenia dwóch najbardziej aktywnych i dopracowanych projektów ostatniej dekady, Slovianski i Neoslavonic, zawiera on również materiały ze starszych projektów. Ma być inkluzywny: gdy dwie możliwości są jednakowo zrozumiałe dla Słowian, nie ma sensu narzucać jednej z nich, a drugiej zabraniać. Jednak z drugiej strony, ponieważ pewien poziom standaryzacji jest nieunikniony, aby język nie stał się niepotrzebnie mylący dla uczących się go, gramatyka zawsze sugeruje jedną preferowaną opcję.
Klasyfikacja
Kategoryzowanie języka międzysłowiańskiego nie jest łatwym zadaniem. Po pierwsze, czy jest to język naturalny czy sztuczny? Języki naturalne (lub etniczne) to języki, które ewoluowały powoli i stopniowo w wyniku ciągłych interakcji społecznych między ich użytkownikami na tle kultury. Z tego powodu język starosłowiański nie jest językiem do końca naturalnym, ponieważ nigdy nie miał rodzimych użytkowników języka. Natomiast języki sztuczne są zawsze tworzone w stosunkowo krótkim czasie przez określoną, zazwyczaj identyfikowalną osobę lub grupę. Ponieważ formy języka intersłowiańskiego były zjawiskiem naturalnie istniejącym od wieków, trudno go również uznać za język sztucznie skonstruowany. Pomimo wielu wysiłków zmierzających do jego ujednolicenia, międzysłowiański jest przede wszystkim tym, co sami z niego zrobią ci, którzy go używają.
Nie ma zero-jedynkowego rozróżnienia między językami naturalnymi i sztucznymi. Zamiast tego oba są skrajnościami na szeroką skalę sztuczności. Niektóre języki naturalne zawierają więcej wymyślonych elementów niż inne, a zwłaszcza standaryzacja języka często wymaga odgórnej inżynierii przeprowadzanej przez organ regulujący. Kilka języków znormalizowanych, takich jak nowożytny hebrajski i Rumantsch Grischun, ma nawet autora i rok powstania, ale mimo to są one zawsze wymieniane wśród języków naturalnych. Języki tego typu należą do szarej strefy między językami naturalnymi a sztucznymi i można je nazwać „językami częściowo skonstruowanymi”. Inne przykłady to Katharevousa (niezwykle archaiczny typ języka greckiego, który powstał pod koniec XVIII wieku jako kompromis między starożytnym Attic a współczesnymi językami narodowymi), Nynorsk i Revived Cornish.
Przed XX wiekiem niewątpliwie do tej samej kategorii należał międzysłowiański. Panslawiści uważali języki słowiańskie za dialekty jednego języka pansłowiańskiego, innymi słowy za język parasolowy lub Dachsprache. Później jednak zrezygnowano z idei wspólnego języka literackiego dla wszystkich Słowian. Zamiast tego celem międzysłowiańskiego stała się pomoc w komunikacji między Słowianami różnych narodowości („słowiańskie esperanto”). Nawet badania akademickie nad międzysłowiańskim są podzielone na dwie zupełnie różne dziedziny: slawistykę (zwłaszcza rozwój standardowych języków narodowych, takich jak słoweński i serbsko-chorwacki) i interlingwistykę.
Z utylitarnego punktu widzenia język międzysłowiański należy do rodziny strefowych języków pomocniczych, języków stworzonych do komunikacji między użytkownikami/z użytkownikami rodziny języków pokrewnych (w przeciwieństwie do międzynarodowych języków pomocniczych, takich jak esperanto i interlingua, które mają być używane na całym świecie).
Naturalizm i elastyczność
Osoby zaznajomione z konstruowanymi językami pomocniczymi będą zapewne zaskoczone wieloma cechami bardzo nietypowymi dla języków tego typu, takimi jak rodzaj gramatyczny, aspekt czasownika, przypadki rzeczowników, rozróżnienie spółgłosek twardych i miękkich, czasowniki nieregularne itp. Należy jednak zdawać sobie sprawę , że to grupa docelowa dyktuje, co jest proste, a dla słowiańskich użytkowników takie rzeczy są zupełnie naturalne. Ogólnie można wyróżnić trzy rodzaje konstruowanych języków pomocniczych. Cytując Wikipedię:
Schematycznie planowany język to rodzaj języka, którego gramatyka i morfologia zostały celowo uproszczone i uregulowane, z usuniętymi cechami charakterystycznymi z języków źródłowych (jeśli takie istnieją), aby były prostsze i bardziej usprawnione niż języki etniczne, nawet jeśli sprawi to, że słownictwo języka będzie stosunkowo nierozpoznawalne dla nowicjuszy.
Naturalistyczny język planowany jest specjalnie opracowany w celu odtworzenia podobieństw w morfologii i słownictwie z grupy blisko spokrewnionych języków, zwykle z założeniem, że taki język będzie stosunkowo łatwiejszy w biernym użyciu — w wielu przypadkach bez uprzedniej nauki — przez osoby posługujące się jednym lub kilkoma językami w grupie.
Język pidżynowy to uproszczony język, który rozwija się jako środek komunikacji między dwiema lub więcej grupami, które nie mają wspólnego języka. Zasadniczo język pidżynowy jest uproszczonym środkiem komunikacji językowej, ponieważ jest konstruowany umownie lub improwizowany między grupami ludzi.
Gdyby Intersłowiański miał być równie łatwy dla osób mówiących po angielsku lub chińsku, wymagałby prostej fonologii, ortografii i schematycznej gramatyki: wszystko, co musieliby znać, to podstawowe słownictwo i mały zestaw reguł gramatycznych. Jednak poświęcenie słowiańskiej gramatyki na ołtarzu regularności i prostoty uczyniłoby język dziwnym i nieznanym dla słowiańskich użytkowników. Poza tym komunikacja w języku schematycznym wymaga znajomości reguł przez obie strony (nadawca/pisarz i słuchacz/odbiorca), podczas gdy dobrze zaprojektowany język naturalistyczny ma tę zaletę, że jest zrozumiały praktycznie dla każdego, kto zna język słowiański, co czyni go szczególnie przystępnym do komunikacji jednokierunkowej. Z tego powodu prawie wszystkie dawne i obecne projekty międzysłowiańskie obrały podejście naturalistyczne. Nie-Słowianie z pewnością będą potrzebować więcej czasu, aby go opanować, ale kiedy już to zrobią, zapewni im to natychmiastowy kontakt z milionami ludzi, którzy mogą nawet nie wiedzieć, jaki dokładnie to język, ale i będą go rozumieć.
Nie oznacza to, że języka międzysłowiańskiego nie da się uprościć. Tak jak bezsensowne byłoby, gdyby Słowianie używali gramatyki niesłowiańskiej, tak nie ma powodu, dla którego nie-Słowianie, którzy chcą tylko zrozumieć się ze Słowianami, mieliby wkuwać tablice ze słowiańskimi deklinacjami i koniugacjami. Międzysłowiański musi być wystarczająco elastyczny, aby oferować rozwiązania dla obu. Aby to osiągnąć, zapewniamy również uproszczony poziom gramatyki i ortografii, przeznaczony głównie dla początkujących i nie-Słowian. Ma minimalistyczną gramatykę i fonologię, a bazuje na improwizowanych ad hoc językach, które od wieków istniały w środowiskach multisłowiańskich, a obecnie także w Internecie.
Ponieważ osoby posługujące się językami pidżynowymi nie znają innych języków poza swoim ojczystym, nie wiedzą też, co tak naprawdę łączy ich języki. Jednak nasz zespół lingwistów ma zarówno wiedzę, jak i doświadczenie, aby powiedzieć, w jaki sposób jedna strona może być optymalnie zrozumiała dla drugiej, zapewniając w ten sposób międzysłowiańskiemu dobrze zbadaną struktura. Ta struktura nie jest zamkniętym systemem reguł, a jedynie zestawem narzędzi: elementy z obu poziomów można łatwo mieszać ze sobą, a także z elementami z naturalnych języków słowiańskich, dzięki czemu uczący się mogą stopniowo poszerzać swoją wiedzę, natychmiast ją wykorzystując. Ta elastyczność pozwala również na flaworyzację, czyli możliwość dostosowania języka starosłowiańskiego do określonej grupy docelowej poprzez dodanie lokalnego lub regionalnego kolorytu.
Chociaż język międzysłowiański jest językiem naturalistycznym, a nie schematycznym, zawiera różne narzędzia do schematycznego budowania słów, dzięki czemu pisarz nie musi sprawdzać każdego słowa w słowniku. Nawet jeśli powstałe słowo w rzeczywistości nie istnieje w żadnym języku słowiańskim, będzie zrozumiałe, ponieważ jego składowe są na ogół znane.
Nazwa Medžuslovjansky
Międzysłowiański zyskał najwięcej rozgłosu jeszcze pod nazwą Slovianski, nazwą, która przez wszystkich Słowian jest oznacza właśnie „słowiański”. Ta nazwa stwarza jednak jeden problem: język słowiański jest powszechnie znany jako nazwa rodziny języków, a nie jednego konkretnego języka. Dlatego też zaproponowano i/lub użyto kilku alternatywnych nazw:
- Medžuslovjanski oznacza „międzysłowiański” i przywołuje skojarzenia z językiem służącym do komunikacji między Słowianami różnych narodowości.
- Vseslovjanski oznacza „wszechsłowiański, pansłowiański” i odzwierciedla przekonanie, że Słowianie są zasadniczo nadal jednym narodem.
- Novoslovjanski oznacza „nowosłowiański, neosłowiański”, co sugeruje, że jest to unowocześniona wersja prasłowiańskiego lub staro-cerkiewno-słowiańskiego.
W 2011 Medžuslovjanski został wybrany jako wspólny pseudonim dla wszystkich projektów międzysłowiańskich. Po fuzji Slovianski i Neoslavonic w 2017 roku stało się to Medžuslovjansky.
Dlaczego Slovjansky zamiast Slavjansky, Slověnsky lub coś podobnego? Wszystkie z nich są poprawne i wszystkie zostaną zrozumiane. Ale Slovjansky to najczęstszy sposób zapisu. Przede wszystkim slav- jest używane w języku rosyjskim, białoruskim, rusińskim, chorwackim, bośniackim i bułgarskim, ale slov- jest używane w języku ukraińskim, polskim, kaszubskim, górno- i dolnołużyckim, czeskim, słowackim, słoweńskim, serbskim i macedońskim. Ponadto -jan- istnieje w języku rosyjskim, białoruskim, ukraińskim, rusińskim, polskim, kaszubskim, górnołużyckim i bułgarskim, -an- w języku czeskim, słowackim i słoweńskim, a -en- (-ěn-, -jen-) w języku chorwackim, bośniackim, serbskim, macedońskim, dolnołużyckim i staro-cerkiewnosłowiańskim. Innymi słowy, slov- i -jan- są najczęściej spotykanymi formami, a ponadto obie są reprezentowane we wszystkich trzech podgałęziach języka słowiańskiego.
Nasz zespół
Kto zatem stoi za tym projektem? Cóż, w istocie wielu ludzi. Niektórzy twierdzą, że język międzysłowiański wywodzi się od św. Cyryla i św. Metodego. Niezależnie jednak od tego, czy uznamy język staro-cerkiewno-słowiański za język sztuczny, czy nie, trudno traktować go jako coś innego niż próbę pisemnego standardu dla szeregu dialektów słowiańskich. Jeśli jednak potraktujemy język międzysłowiański (pansłowiański) jako jeden język, a nie jako kilka pojedynczych projektów językowych, to Juraj Križanić był pierwszą osobą, która faktycznie opisała go już w latach sześćdziesiątych XVII wieku. Za jego przykładem poszli Blaž Kumerdej, Stefan Stratimirović, Samuel Linde, Ján Herkeľ, Matija Ban, Radoslav Razlag, Božidar Raič, Václav Bambas, Matija Majar-Ziljski, Anton Budilovič, Ignác Hošek, Josef Konečný, Edmund Kolkop, Bohumil Holý, Ladislav Podmele, Richarda Ruibara, Štefana Vitězslava Piláta i wielu innych.
Oczywiście nie wszyscy z nich mieli bezpośredni wpływ na zawartość tych stron. Tego jednak nie można powiedzieć o Matiji Majarze-Ziljskim. Jego Uzajemni Pravopis Slavjanski jest czymś więcej niż tylko prekursorem współczesnego języka międzysłowiańskiego, jest także główną inspiracją i doskonałym źródłem informacji. Podobnie jak my, Majar oparł swoje wnioski na porównaniu całej gamy znanych mu wówczas j ęzyków słowiańskich, a przede wszystkim przedstawił elastyczny system, który umożliwiał ludziom pisanie w taki sposób, aby mogli z łatwością brać własny język za punkt wyjścia. Choć czasami nasze wybory różnią się od wyborów Majara, Medžuslovjansky wciąż można postrzegać jako jego bezpośrednią kontynuację lub unowocześnienie. Oprócz tego Majar pozostawił nam doskonałą gramatykę i ortografię, lecz bez słownika, co mamy nadzieję poprawić, dostarczając listę słów, które są ogólnie zrozumiałe dla wszystkich lub większości Słowian.
Pierwotnymi inicjatorami projektu Slovianski byli w kolejności chronologicznej: Ondrej Rečnik, Gabriel Svoboda, Jan van Steenbergen i Igor Polyakov. Slovioski, które w 2010 roku połączyło się w Slovianski, zostało stworzone przez Steevena Radzikowskiego, Andreja Moraczewskiego i Michała Borovičkę. Neoslavonic stworzyli Vojtěch Merunka i Martin Molhanec. Inni, którzy wnieśli znaczący wkład w projekt to: Rostislav Levčenko, Maciej Pawłowski, Rolf Arvid Rökeness, Waldemar Kubica, Katarzyna Majda, Dražen Buvač, Obren Starović, Moreno Vuleta, Jan Vít, Arkadiusz Danilecki, Josip Bibić, Vladimir Romanov, Brunon Kozica, Mateusz Kopa, Cxiril Slavjanski, Roberto Lombino, Michał Swat i kilku innych.
Obecna wersja międzysłowiańskiego powstała latem 2017 roku przez komitet w składzie: Vojtěch Merunka, Jan van Steenbergen, Roberto Lombino, Michał Swat i Pavel Skrylev.
Wyłączenie odpowiedzialności
Twórca Slovio Mark Hučko od samego początku wykazuje skrajnie wrogi stosunek do innych międzysłowiańskich projektów. Wśród jego działań jest zakup – w oczywistym celu zmylenia potencjalnie zainteresowanych osób – kilku nazw domen z nazwami naszych projektów (slovianski.eu, novoslovianski.com, interslavic.org , slovianto.com). Ich treść to nic innego jak mieszanka plagiatu, parodii, dezinformacji i nienawiści, a czasem po prostu modyfikacja Slovio pod nazwą podobną do naszej. Należy podkreślić, że żadna z tych stron nie jest w żaden sposób związana z naszymi projektami i że ani międzysłowiański, ani jego poprzednicy nie są oparte na Slovio, jak twierdzi pan Hučko. Więcej informacji w Memorandum społeczności międzysłowiańskiej o Slovio, Slovianski i Neoslavonic z września 2011.