Fonologia

Automatyczne tłumaczenie

Ten artykuł został przetłumaczony automatycznie i może zawierać błędy. Zapewnienie tłumaczenia w ponad dziesięciu językach to trudne zadanie i czekamy na Twoją pomoc. Skontaktuj się z nami na Discord, ​​jeśli chcesz pomóc nam poprawić jakość naszych tłumaczeń. Alternatywnie możesz zasugerować poprawki bezpośrednio przez GitHub.

Spis fonemów

Język międzysłowiański nie jest ani językiem narodowym, ani też nie stara się go naśladować. Zamiast tego opiera się na dwunastu językach narodowych, z których każdy ma własną fonologię i odpowiednią ortografię, dostosowaną do jego szczególnych cech. Ogólnie można powiedzieć, że im dalej na południe, tym mniejszy staje się zasób fonemów (dźwięków). Zarówno mówiony, jak i pisany międzysłowiański powinien być jak najbardziej pośrodku.

Duża liczba fonemów utrudnia intuicyjne pisanie i wymawianie języka międzysłowiańskiego tym, którzy są przyzwyczajeni do mniejszej liczby fonemów. Z drugiej strony niska liczba utrudnia powiązanie określonego znaku lub dźwięku z fonemem we własnym języku, a zatem ma negatywny wpływ na zrozumienie. Na przykład idealna wymowa słowa oznaczającego „pięć” brzmiałaby mniej więcej tak: pjætʲ. Jeśli zapiszemy to jako pęť, Rosjanin z łatwością rozpozna swoje пять, Serb swoje pet, a Polak swoje pięć; ale dla Serba nie ma możliwości dowiedzenia się, kiedy jego własne e i t staną się ę i t́ bez konsultacji ze słownikiem. Z drugiej strony, w uproszczonym schemacie pet mogłoby być również źle rozumiane jako rosyjskie петь „śpiewać” lub polskie pet „niedopałek”. W skrócie: im bardziej ułatwimy to mówcy / osobie piszącej, tym trudniej będzie słuchaczowi/czytelnikowi i na odwrót.

Aby rozwiązać ten dylemat, międzysłowiański ma podstawowy zestaw fonemów, które są obecne we wszystkich lub zdecydowanej większości języków słowiańskich, mniej więcej o tych samych wartościach fonetycznych. Ponadto międzysłowianski ma również zestaw opcjonalnych fonemów, które łączą się bezpośrednio z językiem staro-cerkiewno-słowiańskim i odnoszą się do konkretnych różnic fonetycznych między językami. Używając wspomnianego słowa pęť jako przykładu, rosyjskie pjætʲ i południowosłowiańskie pɛt to po prostu dwa sposoby wymawiania tego samego słowa: litery ę i t́ wskazują, że ich wymowa różni się w zależności od języka. Te dodatkowe fonemy można zapisać za pomocą dodatkowego zestawu liter opcjonalnych, części [międzysłowiańskiego alfabetu etymologicznego] 1 (wcześniej znanego jako Naučny Medžuslovjansky).

Poniższe wykresy przedstawiają przegląd fonemów w języku międzysłowiańskim, w oparciu o ich najbardziej uśrednioną wymowę. Podstawowe fonemy są pokazane na czarno, opcjonalne wariacje na szaro.

Samogłoski

Podstawowy międzysłowiański ma 7 fonemów samogłoskowych, z których pięć (a e i o u) ma raczej jednolitą wymowę, podczas gdy pozostałe dwa (ě y) mają wymowę, która może różnić się między użytkownikami.

Ponadto istnieje 5 opcjonalnych samogłosek (å ė ę ȯ ų), których wymowa może się różnić. Znaki diakrytyczne zwykle nie są zapisywane. Jednak w flaworyzowanych wersjach języka międzysłowiańskiego å można zapisać i wymówić jako o, ę jako ja, ȯ jako e i y jako i.

	Front	Near- front	Central	Near- back	Back
Close	i [i] u [u] ų [ʊ] y [ɪ] ė ȯ [ə] e [ɛ] ě [jɛ] o [ɔ] ę [jæ] a [a] å [ɒ]
Near-close
Close-mid
Mid
Open-mid
Near-open
Open

Międzysłowiański ma również sylabiczne r i ŕ (ten ostatni należy do zestawu nieobowiązkowego). Dzieje się tak, gdy poprzedzone jest spółgłoską, a po nim nie następuje samogłoska. Wymawia się je ze szwa przed nią: trg tərg, mŕtvy mjərtvɪ, cukr ʦukər.

Spółgłoski

Istnieją 23 podstawowe spółgłoski (w tym 3 spółgłoski zwarto-szczelinowe i 2 spółgłoski dziąsłowo-podniebienne) o mniej lub bardziej ustalonej wymowie, a także 7 opcjonalnych spółgłosek o zmiennej wymowie:

	labial/ labiodental	dental/alveolar		postalveolar/ palatal	velar
		hard	soft
Voiceles stops	p [p]	t [t]	t́[tʲ] ~ [c]		k [k]
Voiced stops	b [b]	d [d]	d́[dʲ] ~ [ɟ]		g [g]
Voiceless fricatives	f [f]	s [s]	ś [sʲ] ~ [ɕ]	š [ʃ] ~ [ʂ]	h [x]
Voiced fricatives	v [v]	z [z]	ź [zʲ] ~ [ʑ]	ž [ʒ] ~ [ʐ]
Voiceless affricates		c [t͡s]	ć[t͡ɕ]	č [t͡ʃ] ~ [t͡ʂ]
Voiced affricates			đ[d͡ʑ]	dž [d͡ʒ] ~ [d͡ʐ]
Trills		r [r]	ŕ [rʲ] ~ [r̝]
Nasals	m [m]	n [n]		nj [nʲ] ~ [ɲ]
Laterals		l [ɫ] ~ [l]		lj [l] ~ [ʎ]
Approximants				j [j]

Twarde i miękkie spółgłoski

Jak wszystkie języki słowiańskie, międzysłowiański rozróżnia spółgłoski twarde i miękkie:

• Twarde spółgłoski to: wargowe p b f v m, twarde zębowe/dziąsłowe t d s z n r l i miękkopodniebienne k g h.
• Miękkie spółgłoski to: zadziąsłowe š ž č dž, miękkie zębowe/dziąsłowe lj nj ŕ t́ d́ ś ź ć đ i półotwarta podniebienna dźwięczna j.
• Spółgłoska zwarto-szczelinowa c t͡s wymawia się twardo, ale w gramatyce zachowuje się jak miękka spółgłoska. Jej dźwięczny odpowiednik d͡z nie występuje w języku międzysłowiańskim.

Palatalizacja (zmiękczenie) to proces dodawania ʲ do spółgłoski, w wyniku czego wymowa jest bardziej podniebienna. Liczba miękkich odpowiedników twardych spółgłosek w spisie fonemów różni się znacznie w zależności od języka. W języku międzysłowiańskim tylko lj i nj są obowiązkowe, alfabet etymologiczny ma również t́ d́ ś ź ŕ (zwykle pisane t d s z r): akcent ostry (akut) zastępuje ь używane w cyrylicy, który obecnie jest używany jako środek zmiękczający, ale kiedyś był samogłoską: ultrakrótki ĭ.

Jak widać z powyższej tabeli, wymowa miękkich spółgłosek jest różna. Osoby posługujące się językiem wschodniosłowiańskim prawdopodobnie wymawiają je jako zmiękczone spółgłoski zębowe lub dziąsłowe, a osoby posługujące się językami zachodniosłowiańskimi raczej jako spółgłoski podniebienne. Obie wymowy są równie poprawne, choć ta pierwsza jest prawdopodobnie łatwiejsza do zrozumienia dla Słowian południowych.

Do miękkich spółgłosek należą również zadziąsłowe š, ž, č i dž, jak również zwarto-szczelinowe ć i đ. Te dwa ostatnie są zwykle pisane i wymawiane również jako č i dž; różnica ma charakter etymologiczny: ć i đ to jotowane odpowiedniki t i d (patrz poniżej).

Przed i, ě, ę, ė i ŕ spółgłoskę twardą można zmiękczyć. Dlatego słowo takie jak buditi wymawia się albo buditi, budʲitʲi albo buɟici.

Fonotaktyka

Ortografia międzysłowiańskiego opiera się na etymologii, a nie na wymowie, więc mogą powstawać skupiska spółgłosek, które mogą wydawać się niewymawialne dla anglojęzycznych, na przykład vozvršenje. Jedyne ograniczenia dotyczą łączenia określonych samogłosek z określonymi spółgłoskami.

Ważne jest, aby pamietać o poniższych zasadach:

• Każda sylaba zawiera jedną z następujących samogłosek: a å e ę ė ě i o ȯ u ų y lub sylabiczne r ŕ,
• å ę ė ě ȯ ų y i sylabiczne r ŕ: nigdy nie występują na początku wyrazu ani po samogłosce,
• y: nigdy nie może następować po miękkiej spółgłosce,
• ě ŕ: zawsze następuje po twardej spółgłosce lub c (są one zbędne w przypadkach takich jak jěsti i čŕny), ale można je wymawiać w taki sposób, aby je zmiękczyć,
• o ȯ: rzadko występuje po miękkiej spółgłosce, z wyjątkiem zapożyczeń, takich jak majonez i čokolada,
• å jest zawsze poprzedzona głoskami płynnymi (r lub l), po którym następuje spółgłoska,
• podwojone spółgłoski (geminaty) występują tylko w wyniku dodania przedrostka (od-dati, v-voz) lub przyrostka (kon-ny, rus-sky), w rzadkich przypadkach w zapożyczeniach (motto).

Zmiany morfofonemiczne

Fleksja jest utrzymana tak regularnie, jak to możliwe. Jednak zmnienne, takie jak palatalizacja i jotyzacja spółgłosek, są zjawiskiem wszechobecnym w językach słowiańskich. Odgrywają kluczową rolę zarówno we fleksji, jak i w procesie tworzenia słów, dlatego też nie można ich uniknąć nawet w najbardziej uproszczonej formie języka międzysłowiańskiego — przynajmniej jeśli chcemy uniknąć form, które wydają się mocno sztuczne i nienaturalne.

Palatalizacja

Palatalizacja oznacza, że w pewnych warunkach spółgłoski miękkopodniebienne (welarne) k g h (jak również spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna c) są zamieniane na spółgłoski zadziąsłowe č ž š. Dzieje się tak w następujących przypadkach:

• przed -e w wołaczu liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego: Bog „Bóg” > Bože, hlåpėc „chłopiec” > hlåpče
• przed -e, -eš itd. w czasie teraźniejszym czasowników: pek-ti „piec” > pečeš, mog-ti „może” > možeš
• przed -i- w czasownikach pochodnych: muka „męczyć” > mučiti „męczyć”, sluga „sługa” > služiti „służyć”
• przed przyrostkami -an(in), -ba, -ec, -ica, -ina, -išče, -je, -ji, -nik, -ny, -ok/-ka/-ko, -sky, -stvo itd.: rųka „ręka” > rųčny „ instrukcja”, muha „mucha” > muška „mucha”

Poza wspomnianym wołaczem, palatalizacja nigdy nie występuje w deklinacji rzeczowników, przymiotników i zaimków. I tak: poj. Čeh „Czech” > lm. Čehi „Czesi”; poj. dȯlgy „długi” > lm. dȯlgi (ożywiony) lub dȯlge (nieożywiony).

Jotacja

Inaczej dzieje się, gdy po twardej spółgłosce następuje j. Taka sytuacja to tzw. jotacja, co nie jest tym samym, co zmiękczenie. Wzory, według których spółgłoski wchodzą w interakcje z takim j, różnią się w zależności od języka. Czasami efekt jest taki sam jak w przypadku spółgłoski zmiękczonej, czasami jest inny:

• Spółgłoski wargowe p b m f v są zawsze twarde. Przed j, w językach wschodnio- i południowosłowiańskie wstawia się l (kuplju, sostavljenie), ale w międzysłowiańskim po prostu piszemy pj, vj itd., zarówno ze względu na przejrzystość, jak i regularność.
• Spółgłoski miękkopodniebienne (welarne) k g h, po których następuje j, palatalizują się w č ž š.
• W przypadku l n r jotacja daje taki sam rezultat jak zmiękczanie: lj nj rj.
• Kombinacje s+j i z+j stają się š ž.
• Kombinacje t+j i d+j stają się ć đ (zwykle pisane č dž).
• W sekwencjach sk st zg zd, litery s i z są jotowane wraz z następną spółgłoską, więc: st+j > šć itd.

Jotacja występuje głównie w czasownikach klasy -i-:

• w pierwszej osobie liczby pojedynczej: pros-iti > pros-jų > prošų (zwykle pisane prošu)
• w imiesłowie biernym: trat-iti> trat-jeny > traćeny (zwykle pisane tračeny)
• w przypadku czasowników niedokonanych pochodzących od czasowników dokonanych na -iti: nagråd-iti > nagrad-jati > nagrađati (zwykle pisane nagradžati)

Jotacja nie występuje, gdy słowo, które jako pierwszą literę ma j jest poprzedzone przedrostkiem: s+jesti staje się sjesti, a nie šesti.

Palatalizacja + jotacja

Gdy po miękkiej spółgłosce następuje j, zarówno spółgłoska, jak i półsamogłoska pozostają nietknięte. Wszelkie zmiany są niejako blokowane przez zmiękczacz. W ortografii etymologicznej ljj, njj itd. są zapisywane jako ľj ńj, aby uniknąć geminacji (podwojenia) j. Podobnie piszemy również ŕj t́j d́j śj źj šj žj čj. W standardowej ortografii po prostu piszemy lj nj rj tj dj sj zj šj žj čj w takich przypadkach. Jeśli rdzeń kończy się na -j, następny j- jest po prostu pomijany: dvoj-iti > dvoj-jų > dvojų.

Dzieje się tak w następujących sytuacjach:

• z przyrostkiem palatalizującym -’je (wskazującym na przykład miejsce): morje> pri+mor+’je > primoŕje (zwykle pisane primorje)
• w rzeczownikach odczasownikowych, gdzie końcówka -y imiesłowu strony biernej jest zastępowana przez (palatalizujące) -’je: dělati > dělańje (zwykle pisane dělanje)
• z palatalizującym przyrostkiem dzierżawczym -ji: Bog + ’ji > Božji_, kot + ’ji > kot́ji (zwykle pisane kotji)
• w rzeczownikach w liczbie pojedynczej narzędnika, typu kost: kost + ’jų > kosťjų (zwykle pisane kostju)

Choć może się to wydawać skomplikowane, oznacza to, że przyrostki -je, -ji i końcówka narzędnika -jų nie powodują jotowania, a jedynie palatalizację k g h c.

Przegląd

Różnice między spółgłoskami palatalizowanymi i jotowanymi pokazano w poniższej tabeli (ponownie fonemy zaznaczone na szaro są opcjonalne):

Labial

	labial
Hard	p	b	f	v	m
Soft (’)	—
Hard + j	pj	bj	fj	vj	mj
Cons. + ’ + j

Dental/alveolar

	dental/alveolar
Hard	s	z	t	d	r	n	l	c
Soft (’)	ś	ź	t́	d́	ŕ	nj	lj	č
Hard + j	š	ž	č (ć)	dž (đ)	rj
Cons. + ’ + j	sj (śj)	zj (źj)	tj (t́j)	dj (d́j)	rj (ŕj)	nj (ńj)	lj (ĺj)	čj

Velar/palatar

	velar			palatal
Hard	k	g	h	—
Soft (’)	č	ž	š	j
Hard + j
Cons. + ’ + j	čj	žj	šj

Clusters

	clusters
Hard	st	zd	sk	zg
Soft (’)	st́	zd́	—	—
Hard + j	šč (šć)	ždž (žđ)	šč	ždž
Cons. + ’ + j	stj (st́j)	zdj (zd́j)	ščj	ždžj

O > E

Starosłowiański miał kiedyś szczególną nietolerancję o po miękkiej spółgłosce, a ilekroć taka sekwencja występowała z powodu końcówki lub przyrostka, o zmieniano na e. Rozwój ten pozostawił swoje ślady we wszystkich językach słowiańskich, choć współcześnie różnią się one stopniem, w jakim jest on nadal stosowany. Na przykład w rosyjskim połącznie miękkiej spółgłoski + o jest rzadkością, podczas gdy w polszczyźnie występują tylko niektóre zleksykalizowane pozostałości reguły (np. królewski „królewski”, ale: królowa „królowa”).

Ta zasada obowiązuje również w języku międzysłowiańskim. Tak więc końcówki takie jak -o, -ov, -om, -ogo i -oj stają się -e, -ev, -em, -ego i -ej po miękkiej spółgłosce. Ze względu na regułę o/e mamy morje kontra okno, krajev kontra gradov i čego kontra kogo. Ten sam mechanizm działa również w połączeniu z przyrostkami takimi jak -ost, -ovati i -ovy, na przykład: svěžesť, nočevati.

Y > I/E

W jęzukach południowosłowiańskich i ukraińskim, a także w mówionym czeskim i słowackim i i y połączyły się w jedną samogłoskę. W języku międzysłowiańskim wymowa y może zatem brzmieć i, ɪ, ɨ lub cokolwiek pomiędzy. Liczy się jednak to, że y może wyłącznie wystąpić po twardej spółgłosce, a zatem nie po miękkiej spółgłosce (š ž č dž c lj nj j), po samogłosce lub na początku wyrazu. Ponieważ y odgrywa znaczącą rolę w fleksji międzysłowiańskiego, większość deklinacji ma twardą i miękką wersję z powodu tego ograniczenia.

W deklinacji przymiotników i zaimków przypadki kończące się na y stają się i po miękkiej spółgłosce. Z tego powodu mamy przymiotniki takie jak svěž-i wraz z przymiotnikami takimi jak dobr-y i formy zaimkowe takie jak moj-ih wraz z formami takimi jak jegov-yh.

Jednak w deklinacji rzeczowników miękkim odpowiednikiem y jest zawsze e. Na przykład: m.lm. dom-y kontra kraj-e, ż.lm. žen-y kontra zemj-e.

Ponieważ kilka języków słowiańskich w ogóle nie rozróżnia i i y, zastąpienie wszystkich wystąpień y przez i jest dopuszczalnym uproszczeniem w pisemnym języku międzysłowiańskim.

Ě > I {#ě--i

Podobnie jak y, fonem ě zawsze następuje po twardej spółgłosce. W celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego przechodzi na i po miękkiej spółgłosce, tj. ma wzór przeciwny do y > e: žen-ě, ale zemj-i.

Ulotne o/e

Cechą charakterystyczną języków słowiańskich jest istnienie samogłosek „ulotnych” lub „ruchomych”, odnoszących się do zjawiska pojawiania się i zanikania samogłosek w pozornie przypadkowy sposób, zwłaszcza w niektórych formach fleksyjnych rzeczowników. Wynika to z różnych odruchów pospolitych jerów słowiańskich ъ i ь, które gubią się w słabych pozycjach i wokalizują się do o i e w mocnych pozycjach. W większości przypadków ta samogłoska pojawia się w słowach, które w przeciwnym razie kończyłyby się na zbitkę spółgłosek i znika, gdy po tej zbitce następuje zakończenie.

Ulotne o i e (w alfabecie etymologicznym oznaczone kropką: ȯ i ė) pojawiają się zwłaszcza w następujących przypadkach:

• w mianowniku (a w przypadku rzeczowników nieożywionych także w bierniku) liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego, zwłaszcza kończących się na -ec i -ok, a także kilku innych rzeczowników: m.poj. otėc „ojciec” > d.poj. otca m.poj. pěsȯk „piasek” > d.poj. pěska m.poj. pės „pies” > d.poj. psa m.poj. sȯn „marzenie” > d.poj. sna m.poj. krȯv „krew” > d.poj. krvi
• w dopełniaczu liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego i nijakiego, które w przeciwnym razie kończyłyby się zbitką spółgłosek: m.poj. okno „okno” > d.lm. okėn m.poj. miska „miska” > d.lm. misȯk
• w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego niektórych zaimków: m.m. poj. vėś „cały, cały”, ż.m. poj. vśa
• przed niektórymi przyrostkami: piśmo „list, pismo” > pisėmny „napisane, na piśmie”
• przyimki s i v, gdy poprzedzają określone zaimki lub zbitki spółgłosek lub gdy są używane jako przedrostek przed samogłoską lub zbitką spółgłosek: s „z” + mnojų „ja” (n.poj.) > sȯ mnojų, v „w” + vsih „wszystko” (msc.lm.) > vȯ vsih, s- + držati > sȯdržati „zawierać”, v- + idti > vȯjdti „wejść”.

Informacje prawne

This article has been republished with the permission of its original author, Jan van Steenbergen.