Фонологија

Автоматски превод

Оваа статија е автоматски преведена и може да содржи какви било грешки. Обезбедувањето превод на повеќе од десет јазици е предизвикувачка задача и со нетрпение ја очекуваме вашата помош. Ве молиме контактирајте не на Discord доколку сакате да ни помогнете да го подобриме квалитетот на нашите преводи. Алтернативно, можете да предложите поправки директно преку GitHub.

Инвентар на фонеми

Меѓусловенскиот ниту е национален јазик, ниту пак се обидува да го имитира. Наместо тоа, тој се заснова на дванаесет национални јазици, секој од нив има своја фонологија и свој соодветен правопис, скроен да одговара на неговите посебни карактеристики. Општо земено, може да се каже дека колку подалеку одите на југ, толку пописот на фонемите (звучните) станува помал. И говорниот и пишаниот меѓусловенски јазик треба да биде во самата средина на нив што е можно повеќе.

Големиот број фонеми го отежнува интуитивното пишување и изговарањето меѓусловенски за оние кои се навикнати на помалку фонеми. Нискиот број, од друга страна, го отежнува поврзувањето на одреден знак или звук со фонема на сопствениот јазик, и затоа има негативен ефект врз разбирливоста. На пример, идеалниот изговор на зборот за „пет“ би бил нешто како pjætʲ. Ако го напишеме ова како пѧть, Русинот лесно може да си ја препознае својата пять, Србинот својата pet и Полјакот својата pięć; но за Србин нема начин да знае кога неговите е и т стануваат ѧ и ть без да се консултира со речник. Од друга страна, во поедноставена шема пет може погрешно да се разбере како руски петь „да пее“ или полски pet „отпушок од цигара“. Накратко: колку му олеснуваме на говорникот/писателот, толку му станува потешко на слушателот/читателот и обратно.

За да се реши оваа дилема, Интерсловенскиот има основен сет на фонеми кои се присутни во сите или во огромно мнозинство од словенските јазици, повеќе или помалку со исти фонетски вредности. Покрај тоа, Interslavic, исто така, има збир на изборни фонеми кои директно се поврзуваат со старословенскиот и се однесуваат на одредени фонетски разлики меѓу јазиците. Користејќи го гореспоменатиот збор пѧть како пример, рускиот pjætʲ и јужнословенскиот pɛt се едноставно два начина за изговарање на истиот збор: буквите ѧ и ть покажуваат дека нивниот изговор варира меѓу јазиците. Овие дополнителни фонеми може да се напишат со помош на дополнителен сет на изборни букви, дел од меѓусловенската етимолошка азбука (претходно позната како Naučny Medžuslovjansky).

Следните графикони даваат преглед на фонемите во меѓусловенскиот јазик, врз основа на нивниот најпросечен изговор. Основните фонеми се прикажани во црно, изборни варијации во сива боја.

Самогласки

Basic Interslavic има 7 самогласни фонеми, од кои пет (а е и о у) имаат прилично униформен изговор, додека останатите две (є ы) имаат изговор што може да се разликува помеѓу говорниците.

Покрај тоа, има 5 изборни самогласки (ӑ е ѧ ъ ѫ) чиј изговор може да варира. Дијакритичните знаци обично не се пишуваат. Меѓутоа, во ароматизираните верзии на Interslavic, ӑ може да се напише и изговори како о, ѧ како ја, ъ како е и ы како и.

	Front	Near- front	Central	Near- back	Back
Close	i [i] u [u] ų [ʊ] y [ɪ] ė ȯ [ə] e [ɛ] ě [jɛ] o [ɔ] ę [jæ] a [a] å [ɒ]
Near-close
Close-mid
Mid
Open-mid
Near-open
Open

Меѓусловенскиот има и слоговни р и рь (последниот припаѓа на незадолжителното множество). Ова е случај кога пред неа стои согласка, а не следи самогласка. Пред него се изговара со шва: трг tərg, мртвы mjərtvɪ, цукр ʦukər.

Согласки

Има 23 основни согласки (вклучувајќи 3 африкати и 2 палатализирани алвеолари) со повеќе или помалку фиксен изговор, како и 7 изборни согласки со променлив изговор:

	labial/ labiodental	dental/alveolar		postalveolar/ palatal	velar
		hard	soft
Voiceles stops	p [p]	t [t]	t́[tʲ] ~ [c]		k [k]
Voiced stops	b [b]	d [d]	d́[dʲ] ~ [ɟ]		g [g]
Voiceless fricatives	f [f]	s [s]	ś [sʲ] ~ [ɕ]	š [ʃ] ~ [ʂ]	h [x]
Voiced fricatives	v [v]	z [z]	ź [zʲ] ~ [ʑ]	ž [ʒ] ~ [ʐ]
Voiceless affricates		c [t͡s]	ć[t͡ɕ]	č [t͡ʃ] ~ [t͡ʂ]
Voiced affricates			đ[d͡ʑ]	dž [d͡ʒ] ~ [d͡ʐ]
Trills		r [r]	ŕ [rʲ] ~ [r̝]
Nasals	m [m]	n [n]		nj [nʲ] ~ [ɲ]
Laterals		l [ɫ] ~ [l]		lj [l] ~ [ʎ]
Approximants				j [j]

Тврди и меки согласки

Како и сите словенски јазици, меѓусловенскиот прави разлика помеѓу тврди и меки согласки:

• Тврди согласки се: лабијалите п б ф в м, тврдите заби/алвеолари т д с з н р л, и веларите к г х.
• Меките согласки се: посталвеолари ш ж ч дж, меките заби/алвеолари љ њ рь ть дь сь зь ћ ђ, и палаталната приближна ј.
• Африкатот ц t͡s се изговара тешко, но во граматиката се однесува како мека согласка. Неговиот изразен пандан d͡z не се појавува во интерсловенски.

Омекнувањето е процес на додавање ʲ на согласка, што резултира со попалатален изговор. Бројот на меки еквиваленти на тврдите согласки во инвентарот на фонемите многу варира од еден јазик до друг. Во меѓусловенскиот само љ и њ се задолжителни, етимолошката азбука има и ть дь сь зь рь (нормално се пишува т д с з р): акутниот акцент ја заменува кирилицата ь, која во денешно време се користи како омекнувач, но порано била самогласка во старите времиња: ултракраток ĭ.

Како што може да се види од табелата погоре, изговорот на меките согласки варира. Источнословенските говорители најверојатно ќе ги изговараат како омекнати забни или алвеоларни согласки, а западнословенските говорители како палатални согласки. И двата изговори се подеднакво точни, иако првиот е веројатно полесен за разбирање за Јужните Словени.

Меките согласки ги вклучуваат и посталвеоларните ш, ж, ч и дж, како и африкатите ћ и ђ. Последните две обично се пишуваат и изговараат ч и дж, исто така; разликата е од етимолошка природа: ћ и ђ се јотираните аналози на т и д (види подолу).

Пред и, є, ѧ, е и рь, тврда согласка може да се омекне или палатализира. Затоа зборот како будити се изговара или buditi, budʲitʲi или buɟici.

Фонотактика

Меѓусловенскиот правопис се заснова на етимологија, а не на изговор, така што може да се појават кластери со согласки кои може да изгледаат непроменливи за англиските говорители, на пример возвршење. Единствените ограничувања се поврзани со комбинирање на одредени самогласки со одредени согласки.

Важно е да се знае следново:

• Секој слог содржи една од следните самогласки: а ӑ е ѧ е є и о ъ у ѫ ы или слоговни р рь
• ӑ ѧ е є ъ ѫ ы и слоговни р рь: никогаш не се појавува збор - првично или после самогласка
• ы: никогаш не може да следи мека согласка
• є рь: секогаш следи тврда согласка или ц (тие се вишок во случаи како јести и чрны), но може да се изговорат на таков начин што ќе ја омекнат
• о ъ: ретко следи мека согласка, освен во заемки како мајонез и чоколада
• На ӑ секогаш му претходи течност (р или л), а потоа следи согласка
• геминатите согласки се јавуваат само како резултат на префиксирање (од-дати, в-воз) или наставка (кон-ны, рус-скы), во ретки случаи кај заемки (мотто).

Морфофонемски алтернации

Флексијата се одржува колку што е можно редовно. Меѓутоа, алтернациите како палатализација и јотизација на согласките се сеприсутна појава во словенскиот јазик. Тие играат клучна улога и во флексијата и во процесот на градење на зборови, и затоа не можат да се избегнат дури и во најпоедноставената форма на меѓусловенски - барем, ако сакаме да избегнеме форми кои се среќаваат како многу вештачки и неприродни.

Палатализација

Палатализација значи дека под одредени услови веларните согласки к г х (како и забната африката ц) се менуваат во посталвеоларни согласки ч ж ш. Ова се случува во следниве случаи:

• пред -е во вокатив еднина од именките од машки род: Бог „Господ“ > Боже, хлӑпец „момче“ > хлӑпче
• пред -е, -еш итн. во сегашно време на глаголите: пек-ти „да се пече“ > печеш, мог-ти „може“ > можеш
• пред -и- во изведени глаголи: мука „мачи“ > мучити „да мачи“, слуга „слуга“ > служити „да служи“
• пред суфиксите -ан(ин), -ба, -ец, -ица, -ина, -ишче, -је, -ји, -ник, -ны, -ок/-ка/-ко, -скы, -ство, итн.: рѫка „рака“ > рѫчны „рачно“, муха „летај“ > мушка „мала мува“

Освен гореспоменатиот вокатив, палатализација никогаш не се јавува во деклинацијата на именките, придавките и заменките. Така: ед. Чех „Чешки“ > мн. Чехи „Чешки“; ед. дългы „долго“ > мн. дълги (животно) или дълге (неживо).

Iotation

Поинаква работа се случува кога на тврда согласка следи ј. Резултатот се нарекува iotation, што не е исто што и омекнување. Моделите според кои согласките комуницираат со овој ј варираат од еден јазик до друг. Понекогаш, резултатот е ист како во случајот со омекната согласка, понекогаш е различен:

• Лабијалците п б м ф в се секогаш напорни. Пред ј, источно и јужнословенски вметнуваат л (куплју, составлјение), но во меѓусловенски едноставно пишуваме пј, вј итн., и поради јасност и регуларност.
• Веларите к г х, кога следат ј, палатализираат во ч ж ш.
• Во случај на л н р, јотацијата го дава истиот резултат како и омекнувањето: љ њ рј.
• Комбинациите с+ј и з+ј стануваат ш ж.
• Комбинациите т+ј и д+ј стануваат ћ ђ (нормално се пишува ч дж).
• Во низите ск ст зг зд, с и з се јотираат заедно со следната согласка, така што: ст+ј > шћ итн.

Иотацијата најчесто се јавува во глаголите од класа -и-:

• во прво лице еднина: прос-ити > прос-јѫ > прошѫ (нормално се пишува прошу)
• во свршен пасивен партицип: трат-ити> трат-јены > траћены (нормално се пишува трачены)
• во случај на несвршени глаголи изведени од свршени глаголи на -ити: нагрӑд-ити > наград-јати > награђати (нормално се пишува награджати)

Иотацијата не се јавува кога на зборот со почетна ј му претходи префикс: с+јести станува сјести, а не шести.

Палатализација + јотација

Кога на мека согласка следи ј, и согласката и лизгањето остануваат недопрени. Сите промени се блокирани од омекнувачот, така да се каже. Во етимолошкиот правопис љ, њ итн. се напишани како льј ньј, за да се избегне геминација на ј. Исто така, пишуваме и рьј тьј дьј сьј зьј шј жј чј . Во стандардниот правопис едноставно пишуваме љ њ рј тј дј сј зј шј жј чј во овие случаи. Ако стеблото завршува на -ј, следната ј- едноставно се проголтува: двој-ити > двој-јѫ > двојѫ.

Ова се случува во следниве ситуации:

• со палатализирачка наставка -’је (што означува место, на пример): морје> при+мор+’је > приморьје (нормално се пишува приморје)
• кај глаголските именки, каде што крајот -ы од свршениот пасивен партицип се заменува со (palatalising) -’је: дєлати > дєланьје (нормално се пишува дєлање)
• со палатализирачка присвојна наставка -ји: Бог + ’ји > Божји_, кот + ’ји > котьји (нормално напишана котји)
• во инструментална еднина на именките од типот кост: кост + ’јѫ > костьјѫ (нормално се пишува костју)

Колку и да изгледа комплицирано, сето ова во писмена форма значи дека суфиксите -је, -ји и инструменталниот завршеток -јѫ не предизвикуваат јотација, туку само палатализација на к г х ц.

Преглед

Разликите помеѓу омекнати, патализирани и јотирани согласки се прикажани во следната табела (повторно, фонемите во сива боја се опционални):

Labial

	labial
Hard	p	b	f	v	m
Soft (’)	—
Hard + j	pj	bj	fj	vj	mj
Cons. + ’ + j

Dental/alveolar

	dental/alveolar
Hard	s	z	t	d	r	n	l	c
Soft (’)	ś	ź	t́	d́	ŕ	nj	lj	č
Hard + j	š	ž	č (ć)	dž (đ)	rj
Cons. + ’ + j	sj (śj)	zj (źj)	tj (t́j)	dj (d́j)	rj (ŕj)	nj (ńj)	lj (ĺj)	čj

Velar/palatar

	velar			palatal
Hard	k	g	h	—
Soft (’)	č	ž	š	j
Hard + j
Cons. + ’ + j	čj	žj	šj

Clusters

	clusters
Hard	st	zd	sk	zg
Soft (’)	st́	zd́	—	—
Hard + j	šč (šć)	ždž (žđ)	šč	ždž
Cons. + ’ + j	stj (st́j)	zdj (zd́j)	ščj	ždžj

О > Е

Старословенскиот порано имаше посебна нетолеранција на о по мека согласка, и секогаш кога ќе се случеше таква низа поради завршеток или наставка, о се менуваше во е. Овој развој оставил белег во сите словенски јазици, иако во денешно време тие се разликуваат по степенот во кој се уште се применува. На пример, во руската мека согласка + о секвенците се реткост, додека полскиот има само некои лексикализирани остатоци од правилото (на пр. królewski „кралско“, но: królowa „кралица“).

Ова правило важи и во интерсловенски. Така, завршетоците како -о, -ов, -ом, -ого и -ој стануваат -е, -ев, -ем, -его и -еј по мека согласка. Поради правилото о/е , имаме морје наспроти окно, крајев наспроти градов и чего наспроти кого. Истиот механизам работи и во комбинација со суфикси како -ост, -овати и -овы, на пример: свєжесть, ночевати.

Ы > И/Е

Во јужнословенски и украински, како и во говорниот чешки и словачки, и и ы се споени во една самогласка. Во интерсловенски, изговорот на ы може да биде i, ɪ, ɨ или нешто помеѓу. Меѓутоа, она што е важно е дека ы може само да се појави по тврда согласка, и затоа не по мека согласка (ш ж ч дж ц љ њ ј), по самогласка или збор - првично. Бидејќи ы игра истакната улога во меѓусловенската флексија, повеќето деклинации имаат тврда и мека верзија поради ова ограничување.

Во деклинацијата на придавките и заменките, падежните завршетоци на ы стануваат и по мека согласка. Од таа причина, имаме придавки како свєж-и заедно со придавки како добр-ы и заменливи форми како мој-их заедно со форми како јегов-ых.

Меѓутоа, во деклинација на именките, мекиот пандан на ы е секогаш е. На пример: м.р. мн. дом-ы наспроти крај-е, ж.р. мн. жен-ы наспроти земј-е.

Бидејќи неколку словенски јазици воопшто не прават разлика помеѓу и и ы, заменувањето на сите појави на ы со и е прифатливо поедноставување во пишаниот меѓусловенски јазик.

Ě > I

Исто како ы, фонемата є секогаш следи тврда согласка. Во дативот и локативот еднина кај именките од женски род, станува и по мека согласка, т.е. следи шема спротивна на ы > е: жен-є, но земј-и.

Минливо о/е

Карактеристична карактеристика на словенските јазици е постоењето на „минливи“ или „подвижни“ самогласки, кои се однесуваат на појавата на самогласките да се појавуваат и исчезнуваат на навидум случаен начин, особено кај одредени флексибилни форми на именките. Ова е резултат на различните рефлекси на заедничкословенските дресови ъ и ь, кои беа изгубени на слаби позиции и вокализирани на о и е на силни позиции. Во повеќето случаи оваа самогласка се појавува во зборови кои инаку би завршувале во согласка, и исчезнува кога ова кластер е проследено со завршеток.

Поминливи о и е (во етимолошката азбука означени со точка: ъ и е) се појавуваат особено во следниве случаи:

• во номинативот (и кај неживите именки, акузативот) еднина од именките од машки род, особено оние што завршуваат на -ец и -ок, како и неколку други именки: н.ед. отец „татко“ > р.ед. отца н.ед. пєсък „песок“ > р.ед. пєска н.ед. пес „куче“ > р.ед. пса н.ед. сън „сон“ > р.ед. сна н.ед. кръв „крв“ > р.ед. крви
• во генитив множина кај именките од женски род и среден род што инаку би завршувале во согласка: н.ед. окно „прозорец“ > р.мн. окен н.ед. миска „сад“ > р.мн. мисък
• во формите за номинатив еднина од машки род на одредени заменки: м.р. н. ед. весь „сите, целото“, ж.р. н. ед. всьа
• пред одредени наставки: письмо „писмо, писмо“ > писемны „писмено, писмено“
• предлозите с и в кога претходат одредени заменки или согласки, или кога се користат како префикс пред самогласка или согласка: с „со“ + мнојѫ „јас“ (ин.ед.) > съ мнојѫ, в „во“ + всих „сите“ (пр.мн.) > въ всих, с- + држати > съдржати „да содржи“, в- + идти > въјдти „да влезе“.

Правни информации

This article has been препубликувај with the permission of its original author, Jan van Steenbergen.